‘Anatomie d’une chute’ van Justine Triet: Césars triomf in volle #MeToo-storm

“Ik zou deze César willen opdragen aan alle vrouwen,” zei de Franse cineast Justine Triet toen ze tijdens de Césars-ceremonie haar prijs voor beste regie kwam oppikken, “alle vrouwen die het gevoel hebben klem te zitten in hun keuzes of eenzaamheid, die succes hebben of falen, die gekwetst werden en zich wisten te bevrijden door te praten of daar niet in slaagden.” De verwijzing naar het recentste Franse #MeToo-schandaal in de filmwereld was overduidelijk, de bekroning van de sublieme Gouden Palm-winnaar ‘Anatomie d’une chute’ meer dan terecht.

“Il était que cette fois ça ne se passera pas, pas comme les autres fois.” Met dit citaat uit Céline et Julie vont en bateau van Nouvelle Vague icoon Jacques Rivette sloot de Franse actrice en filmmaker Judith Godrèche tijdens de 49^ste Césars-uitreiking haar fel toegejuichte speech af. Een toespraak waarin ze opriep de omerta die verbonden is met seksueel misbruik in de Franse cinema te doorbreken.

Verwijzend naar het vertrouwde set signaal Silence, moteur demandé fileerde Godrèche de ‘silence’ van het filmmilieu, de zwijgzaamheid van crewleden die wegkijken van misbruik en de angst van “cette curieuse famille du cinéma” om verantwoordelijkheden op te nemen. “Serait-il possible que nous puissions regarder la vérité en face, prendre nos responsabilités, être les actrices et acteurs d’un univers qui se remet en question?”

#MeToo en auteurcinema

Frankrijk is, veel meer dan België, een cinefiel land. Met filmliefhebbers die passioneel ‘hun’ cinema verdedigen en een filmwereld die zich graag als lichtend voorbeeld profileert. De laatste maanden kwamen er deuken in dat imago en was er zelfs sprake van een “diepe gewetencrisis waarmee cinefiele middens, van critici tot cineasten, worstelen” (dixit Les Inrockuptibles). Aanleiding waren niet enkel nieuwe onthullingen omtrent de legendarische acteur Gérard Depardieu maar vooral ook de seksuele aanklachten aan het adres van drie monumenten. Regisseurs Philippe Garrel (Les amants réguliers), Benoit Jacquot (Les adieux à la reine) en Jacques Doillon (La femme qui pleure).

De heel persoonlijke getuigenissen van actrices en filmmakers als Anna Mougialis en Judith Godrèche bracht de betrokken mannen in opspraak maar hekelde ook de gedoogsfeer en het stilzwijgen van de Franse filmindustrie. Niet enkel de geviseerde filmmakers reageerden verkrampt, nogal wat Franse cinefielen vreesden dat ook ‘de auteur’ (edeler beschouwd als de Hollywood vakman) ten dode opgeschreven was, nu openlijk de vraag gesteld wordt of (veelal mannelijke) regisseurs in de naam van hun auteurschap (of creatieve inspiratie) de rechten van vrouwen mogen negeren.

Toekomst en verleden

Niet toevallig verwees Godrèche in haar speech naar Jacques Rivette, een andere filmmaker die verbonden is met de Franse filmgeschiedenis en de tijdens de jaren zeventig op gang getrokken vernieuwing. Het ging de klokkenluiders niet om een afrekening met een generatie maar om het stelselmatig wegkijken van de filmwereld. De vrees van sommigen dat met het badwater ook de baby weggeworpen dreigt te worden, berust op niets.

Judith Godrèche beseft maar al te goed dat de traditionele financiering van de Franse film onder vuur ligt met een minister van Cultuur (Rachida Datti) die ‘populaire cultuur’ wil doen primeren op artistieke ambities. “Je sais que ça fait peur de perdre des subventions, perdre des rôles, perdre son travail”, klonk het, “Moi aussi j’ai peur.” Maar ze ontving op vier dagen 2.000 nieuwe misbruikgetuigenissen en hoopt vooral dat het signaal duidelijk is dat het misbruik moet stoppen. Dat er bij een recente beschuldiging van verkrachting op de set van Je te jure wèl werd ingegrepen is alvast hoopvol.

Avant-garde cinema

De zes Césars – voor beste film, beste actrice (Sandra Haller), beste bijrol (Swann Arlaud), beste regie (Justine Triet), beste montage (Laurent Sénéchal) en beste scenario (Justine Triet & Arthur Harari) – voor Anatomie d’une chute maakten alvast duidelijk dat cinema en avant-garde nog blijven samengaan in Frankrijk. Met een Gouden Palm-winnaar, de ontrafeling van een huwelijk via een complex rechtbankdrama, die ook volk naar de zalen lokt.

Mooi want dramatische effecten, clichés, vertrouwde plotwendingen en absolute waarheid ontbreken in deze eerder enigmatische dan mysterieuze film van Justine Triet. De dodelijke val van een worstelende schrijver blijft immers onopgehelderd. Is het zelfmoord? Een ongelukkig val? Moord met een succesvolle schrijfster en echtgenote die voor de fatale duw zorgde? Dat blijven vraagtekens voor zowel de enige getuige – de slechtziende zoon van het koppel – als voor de kijker. Alle visies en interpretaties krijgen ruimte maar schuld en onschuld blijven duister.

Anatomie van een relatie

Onderliggende gedachte is dat mensen nooit helemaal te begrijpen zijn, hun geest een complex terrein blijft en elke objectieve waarheid steevast onbereikbaar blijft. Het geheugen is immers feilbaar, een verteller onbetrouwbaar, taal wordt vaak een manipulatief wapen en de waarheid blijkt steeds complex. Bovendien worden al terugkijkend vaak dingen bijgekleurd. En blijken zelfs geluidsopnamen (die Triet inspireert tot een soort re-enactment) ontoereikend voor een definitief oordeel.

Anatomie d’une chute is geen misdaadthriller die naar een conclusie voert. Wat Justine Triet interesseert, en dat werd ook reeds met het gelaagde Sibyl duidelijk, is geen opdeling in daders/slachtoffers en waarheid/leugen maar de dissectie van een relatie. “De verhalen die we onszelf vertellen als we samenwonen, de dingen die we elkaar geven, die we van elkaar verwachten, de twijfels over hoe we samen kunnen zijn, die dingen vind ik interessant”, zegt de regisseur-scenarist in De Filmkrant.

Ze stipt ook de genderpatronen aan: “Vragen als wie voor wie zorgt binnen een relatie gaan me aan. En er zijn veel dingen die niet geloofd worden omdat (protagoniste) Sandra een vrouw is. Misogynie bestaat ook in de rechtbank, zeker als de aanklagers haar seksleven ontleden.” Dat seksisme fileert Triet op subtiele wijze in een film die naast vooroordelen vooral zekerheden onderuit haalt.

Ik denk dus ik twijfel

Anatomie d’une chute doet ons vooral constant twijfelen, eindeloos wikken en wegen, keer op keer standpunten en interpretaties revalueren. Toetssteen is de blik van een kind, een onwetende jongere die zijn ouders eigenlijk niet kent en plots grote verantwoordelijkheid krijgt. “Er is iets intiems aan het proberen verbeelden van de blik van een kind,” stelt Triet, “het moment waarop hij voor zijn grote keuze staat, is de reden dat ik deze film wilde maken.” Dat moment is niet alleen krachtig maar ook complex en ambigu. Er is een afloop maar of dit een happy end is, laat staan een definitieve conclusie, blijft de vraag. Waarheid en (on)schuld blijven buiten beeld bij een (juridische) procedure die veel heeft van een maskerade, een theatraal gebeuren waarbij alle actoren een masker opzetten.

IVO DE KOCK

ANATOMIE D’UNE CHUTE van Justine Triet. Frankrijk 2023, 151’. Met Sandra Huller, Swann Arlaud, Milo Machado-Granier, Antoine Reinartz. Scenario Justine Triet & Arthur Harari. Fotografie Simon Beaufils. Montage Laurent Sénéchal. Dvd distributie Paradiso.